Wieść Gmina Chmielnik

Czy język ojczysty moĹźe być czysty, czyli „myśli nieuczesane” troską o język polski powodowane… 

Na wstępie kilka wyjaśnień do poniĹźszego tekstu niezbędnych, by się wytłumaczyć przed czytelnikiem, dlaczego koncentruję się na nieco juĹź przebrzmiałych wydarzeniach, a stanowią one punkt odniesienia do moich przemyśleń. Otóş tekst w jego pierwotnej wersji był przeznaczony do poprzedniego numeru „Wieści Gminnej”, ale jak wieść gminna niesie dowiedział się o tym zbyt późno… Problematyka wydaje się jednak ciągle aktualna, więc będzie spoiwem łączącym tematy, o ktĂłrych wspominam.

Te kilka uwag chcę zaprezentować na marginesie Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego (Międzynarodowego Dnia Dziedzictwa Językowego) ustanowionego decyzją UNESCO w 1999 roku, natomiast w Polsce obchodzonego od 2005 r.

Tegoroczne obchody i ich znaczenie nabrały istotnego wymiaru w związku z osobistym zaangażowaniem się w to przedsięwzięcie Prezydenta RP Andrzeja DUDY i Wicepremiera Rządu RP Jarosława GOWINA. Ja natomiast chcę popatrzeć na rolę języka ojczystego, który kształtuje szkoła i środowisko ucznia, z perspektywy nauczyciela polonisty, a Dzień Języka Ojczystego jest dobrą ku temu okazją.

Przygotowania do Szkolnego Dnia Języka Ojczystego rozpoczęliśmy w paĹşdzierniku 2016 roku. Za punkt wyjścia wybraliśmy projekt Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego „Zabawy z językiem polskim”. Zwracam uwagę na słowo zabawy. Ten element w nauczaniu języka, w tym ojczystego, uwaĹźam za bardzo istotny i wręcz warunkujący jego skuteczność. Potwierdziły to wybory uczniĂłw, dla ktĂłrych tylko tego typu propozycje GWO spotkały się z większym zainteresowaniem. Warto jednak przyjrzeć się, na jakim rodzaju zabaw skupiło się zainteresowanie uczniĂłw. Pojawiły się pomysły indywidualne, jak i zespołowe, a nawet obejmujące całą klasę. ChociaĹź wszystkich nie udało się z róşnych powodĂłw zrealizować, to większość z nich stała się punktem wyjścia do realizacji (głównie) Klasowych Dni Języka Ojczystego. W klasach najpopularniejszymi formami okazały się (w fazie projektowej) inscenizacje dramowe pomyślane jako scenki językowe, a takĹźe gry językowe. Wiele z tych propozycji znalazło swą realizację w bardzo róşnorodnej formie jako klasowe projekty zaprezentowane w czasie Klasowego Dnia Języka Ojczystego. Zostały one ponadto wzbogacone o niektĂłre z propozycji zawartych we wspomnianym projekcie GWO („Zabawy z językiem polskim”) i juĹź jako klasowe plakaty stały się jedną z druĹźynowych „dyscyplin językowych” międzyklasowej rywalizacji w trakcie Szkolnego Dnia Języka Ojczystego. W sposĂłb przejrzysty, a przy tym często humorystyczny i pełen plastycznej finezji i oryginalności prezentowały róşnorodne normy językowe, w tym ortograficzne, podkreślając, Ĺźe ich poznanie i przestrzeganie gwarantuje czystość – rozumianą jako poprawność – ojczystego języka. Najwięcej emocji wzbudził jednak konkurs wiedzy o języku polskim, zarĂłwno w wymiarze indywidualnym, jak i druĹźynowym (międzyklasowym). Nie odkryję tu Ĺźadnej tajemnicy, gdy powiem, Ĺźe na tę formę zdobywania wiedzy warto stale zwracać uwagę. Musimy mieć bowiem świadomość, Ĺźe język ucznia, ktĂłrym się najczęściej posługuje, to język potoczny, często daleki w swej istocie od języka literackiego, z ktĂłrym spotyka się w szkole. Potocyzm języka uczniowskiego ma swoje ĹşrĂłdło najczęściej w języku, z jakim spotyka się w domu i wśrĂłd rĂłwieśnikĂłw. Nie brakuje w nim często nieuświadamianych przez uczniĂłw wulgaryzmĂłw, Ĺźargonu uczniowskiego czy lokalnej gwary, z ktĂłrymi moĹźemy się spotkać w tzw. rzeczywistości szkolnej. Mając tego świadomość od kilku lat realizuję autorski projekt – innowację pedagogiczną – poświęconą trosce o czystość języka, w ktĂłrym nie ma miejsca na wulgaryzmy czy język agresji, a nawet nienawiści, z ktĂłrym dziecko spotyka się najczęściej w tzw. przestrzeni publicznej – mam tu na myśli przede wszystkim telewizję i Internet. Coraz częściej mamy do czynienia z niepokojącym zjawiskiem dotykającym juĹź młodzieĹź, a nawet i dzieci – kierowanym imiennie- ktĂłre moĹźe wyrządzić nieodwracalne szkody w psychice wraĹźliwego dziecka – myślę tu o tzw. hejcie. To w tym zjawisku musimy dostrzegać największe zagroĹźenia, gdyĹź nie brakuje w nim najczęściej złych intencji, wulgarnego języka, prostactwa intelektualnego, prymitywnych ocen i poniĹźania drugiego człowieka- nawet dziecka. Hasło szkolnego Dnia Języka Ojczystego nawiązywało do tych wartości, jakich od języka ojczystego powinniśmy oczekiwać, a wyraĹźało tęsknotę za takim językiem, ktĂłrym chce się oddychać i w ktĂłry chce się wpatrywać: „Oj czystego języka nam trzeba, jak świeĹźego powietrza i błękitnego nieba”.

Formy konkursowe, kwizowe z jednej strony, a formy zabawowe z drugiej, ktĂłrych uzupełnieniem moĹźe być metoda projektĂłw, wyzwalają u uczniĂłw pozytywne nastawienie do nauki języka ojczystego i dlatego coraz częściej po nie sięgam. Dużą pomocą są podręczniki, z ktĂłrych korzystam, w ktĂłrych uczniowie spotykają nie tylko pomysłowo opracowane zadania, ale i wiadomości, ktĂłre są rĂłwnieĹź podane w oryginalny sposĂłb i zachęcają do podjęcia umysłowego wysiłku. OprĂłcz tych pozytywnych czynnikĂłw, warunkujących skuteczną naukę języka ojczystego, jest jeszcze bariera lub rafa, ktĂłrych nie da się tak od razu ominąć - zrozumienie przez ucznia, ze język polski, ktĂłrego uczy się w szkole, nie jest identyczny z takim, jaki poznaje od dziecka, Ĺźe język mĂłwiony to nie to samo, co język pisany, a język potoczny nie jest toĹźsamy z językiem literackim. Oznacza to, ze niewielu uczniĂłw (mĂłwię tu o starszych klasach) posiada świadomość róşnorodnych odmian języka ojczystego i nie wie, ktĂłrym się posłuĹźyć w konkretnej „sytuacji komunikacyjnej”, czego konsekwencją moĹźe być naruszenie norm poprawności językowej.

Skoro tyle uwagi poświęciliśmy poprawności językowej ucznia i wskazaliśmy jej uwarunkowania, myślę Ĺźe warto odnieść się do niektĂłrych przemyśleń Kardynała Stefana Wyszyńskiego - naszego Patrona - ktĂłrego 36 rocznicę śmierci obchodziliśmy 28 maja br., a Dzień Patrona – Jemu poświęcony - w tym roku wyjątkowo 26 maja razem z Dniem Matki.

W wyborze myśli i aforyzmĂłw z kazań, przemĂłwień i rozwaĹźań zatytułowanych „Kromka chleba” pod datą 13 stycznia znajdziemy takie zdanie: „Słowo jest wyrazem miłości, jest „czerpakiem”, ktĂłry zanurzamy w ogrom istoty Boga, aby zaczerpnąć z Niej okruszynę miłości i posłać ją dalej”. W innej publikacji o podobnym charakterze, a zatytułowanej „Kocham ojczyznę więcej niĹź własne serce” spotkamy jeszcze inne spojrzenie na istotę słowa: „ Ziemia ojczysta to język, mowa, literatura, sztuka, kultura twĂłrcza, kultura obyczajowa, kultura religijna”.

Warto teĹź jak myślę przyjrzeć się , jak opisany jest język w przysłowiach. Przytoczę kilka, bo w nich przecieĹź wyraĹźa się zbiorowa mądrość PolakĂłw o swoim języku ojczystym: „Gdzie dobre słowa, tam zgoda gotowa”, „Słowa rodzą niezgodę, a niezgoda wojnę”, „Pomyśl dobrze, głowo, nim wymĂłwisz słowo”.

Wydaje się, Ĺźe odwołanie do kontekstu religijnego jak i historycznoliterackiego moĹźe pozytywnie wpływać na kształtowanie świadomości językowej uczniĂłw i uzmysławiać im., Ĺźe słowa mają swoją wartość i moc- mogą cieszyć, ale mogą teĹź ranić, mogą łączyć, ale mogą dzielić. Myślę, Ĺźe zwłaszcza w dzisiejszej rzeczywistości szkolnej jak i społecznej warto i te aspekty języka wziąć pod uwagę. Kształtowanie języka ojczystego jest procesem długotrwałym, a w jego formowaniu wszyscy uczestnicy społeczności szkolnej powinni brać- na miarę swoich obowiązkĂłw i moĹźliwości – aktywny udział.

Andrzej Pieczonka SP Wola Rafałowska