Wieść Gmina Chmielnik

Dbałość o kulturę słowa jest znakiem ciągłości cywilizacji zachodniej, a u podstaw tej ciągłości leĹźy retoryka 

W obronie retoryki…
Zdecydowałem się na motyw- temat przewodni tego tekstu zawarty w jego tytule nieprzypadkowo- nie tylko dlatego, ze nowa podstawa programowa języka polskiego dla klas IV-VIII zwraca uwagę na konieczność zdobycia podstawowych kompetencji w tym zakresie, ale rĂłwnieĹź i z tego powodu iĹź retoryka odgrywa istotną rolę (większą niĹź nam się wydaje) w Ĺźyciu prywatnym i publicznym. Retoryka to nie tylko sztuka krasomĂłwcza - pięknego i oratorskiego przemawiania, ale zwłaszcza umiejętność zjednywania przekonywania do swoich racji i argumentĂłw w dyskusji czy toczącej się wymianie zdań. Do tego nie zawsze wystarczy wyczucie, a konieczne jest jeszcze znawstwo i umiejętności – jak mawiali staroĹźytni- czyli retoryka. Trzeba jednak wyraĹşnie podkreślić za Arystotelesem, Ĺźe w retoryce „siła leĹźy w poruszanej sprawie, a nie w nastawieniu tych, do ktĂłrych się zwracamy”.

Retoryka bazuje na przesłankach prawdopodobnych, wywodzących się z opinii, natomiast erystyka i sofistyka, z ktĂłrą niekiedy potocznie utoĹźsamiamy retorykę (dlatego nie sposĂłb o nich nie wspomnieć ), mają cele mniej szlachetne. Erystyka tylko z pozoru jest podobna do retoryki. Określa się ją jako sztukę dyskutowania dla odniesienia zwycięstwa w dyskusji czy kłótni ( w ktĂłrą niekiedy przeradza się dyskusja), ale niezaleĹźnie od prawdy i fałszu, prawdopodobieństwa i pozoru. Erystyka więc, jak moĹźna zauwaĹźyć, jest nieuczciwym sposobem walki słownej, ktĂłra ma prowadzić do pozornego zwycięstwa. Sofistyka rĂłwnieĹź jest nieuczciwa, tylko cel jest nieco inny- wyróşnia ją pozorna mądrość, ale dobrze opłacana. Zacytowany wcześniej Arystoteles nazwie ją „sztuką robienia pieniędzy z pozornej mądrości”. Za współczesnych „konkurentĂłw” sofistyki i erystyki moĹźna uznać reklamę i propagandę, ich współczesnych „spadkobiercĂłw” ktĂłre przy pomocy słowa umiejętnie i skutecznie wpływają na ludzkie postawy w skali masowej. Ich cele nie postawiają złudzeń niezaleĹźnie od zapewnień, jakie głoszą. „Reklama słuĹźy osiągnięciu jak najwyĹźszych zyskĂłw, propaganda zaś zdobyciu władzy.” PorĂłwnując retorykę z erystyką i sofistyką, czy współczesnymi wersjami tych dwĂłch ostatnich, moĹźemy stwierdzić, Ĺźe wszystkie posługują się słowem, ale tylko retoryka traktuje je uczciwie, z naleĹźnym mu szacunkiem. Reklama i propaganda dla osiągnięcia swoich celĂłw posługują się socjotechniką, czyli naukową strategią oddziaływania na odbiorcę, traktowanego w sposĂłb nie podmiotowy jak by się mogło mu wydawać, ale jednoznacznie instrumentalny.

Tak więc, nawiązując do początku niniejszego tekstu, jeśli retorykę moĹźemy takĹźe dzisiaj nazwać sztuką, to reklama i propaganda na to nie zasługują. To najwyĹźej technika czy technologia „uwodzenia” odbiorcy. Dlatego, jeśli chcę rzeczowej dyskusji i przekonywania do swoich racji, wybieram retorykę.

Mając powyĹźsze spostrzeĹźenia na uwadze, podejmuję w tym roku szkolnym prĂłbę przeprowadzenia w naszej szkole innowacji zatytułowanej „Retoryka-myśl nie umyka”. Nie wchodząc w szczegóły, dodam tylko, Ĺźe innowacja skupi się na wyjaśnieniu istoty retoryki jako pięknego mĂłwienia, wyrazistego czytania, a takĹźe umiejętnego, sugestywnego uzasadniania swojego zdania i przekonania, argumentowania przyjętej tezy czy wyraĹźonej opinii.

Oczywiście wymienione wyżej zadania znajdują swoją konkretyzację w odniesieniu do czwartej jak i siódmej klasy (w bieżącym roku szkolnym- tj. 2017/2018). Innowacja nie wychodzi poza podstawę programową, a skupia się na pogłębionym przedstawieniu i wyjaśnieniu uczniom istoty zadań związanych z retoryką oraz na zdobyciu i utrwaleniu praktycznych umiejętności w tym zakresie.

Jedną z zasad retoryki jest posługiwanie się przykładem odwołującym się do wyobraźni i uczuć odbiorcy. Jeśli przyjrzeć się imprezom i uroczystościom adresowanym do społeczności szkolnej czy równocześnie do szerszego kręgu odbiorców- można zauważyć, że są w zgodzie z opisaną wyżej zasadą. Tegoroczny Dzień Komisji Edukacji Narodowej znany powszechnie jako Dzień Nauczyciela( połączony Dniem poświęconym polskiemu Papieżowi Janowi Pawłowi II i uroczystością pasowania pierwszoklasistów) był dobrą okazją do zaprezentowania takich tekstów i przykładów, które poruszyły i wzruszyły uczniów jak i uczestników uroczystości.

Wielką skalę retorycznych moĹźliwości pokazała akademia z okazji 99 rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę organizowana przez społeczność szkolną przy udziale Stowarzyszenia Promocji Wsi Wola Rafałowska „Nasza Wola”. Piękna, przejmująca i wyrazista w swej patriotycznej wymowie część artystyczna w wykonaniu uczniĂłw, wspĂłlne śpiewanie pieśni patriotycznych przez wszystkich uczestnikĂłw ogniska patriotyzmu – to wszystko zjednuje wokół nadrzędnej idei, jaką jest godne uczczenie stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę.

Warto więc podkreślić, Ĺźe rozwĂłj osobowy kaĹźdego człowieka, a zwłaszcza młodego, czyli ucznia- w kontekście prawdy, dobra i piękna- nie dokona się bez właściwego współudziału słowa. Zadanie to jest ciągle aktualne, mimo Ĺźe określił je wystarczająco dawno Cyceron-wybitny pisarz, mĂłwca, a zarazem polityk staroĹźytnego Rzymu. Stwierdził on, Ĺźe” mądrość bez elokwencji niewielki przynosi poĹźytek, elokwencja zaś bez mądrości jest rzeczą groĹşną”.

A zaniedbań na tym polu nie brakuje. Widać to po tym, jak dzieci mĂłwią i piszą. Ale nie tylko oni i „nie tylko ludzie prości, ale rĂłwnieĹź ci wykształceni - politycy i profesorowie, dziennikarze i katecheci”. Retoryka przywracana do łask, ale na stałe, moĹźe ten stan zmienić. Potrzeba na to jednak czasu, konsekwencji i wspĂłlnego działania wszystkich, ktĂłrym język, jako narzędzie komunikacji międzyludzkiej, jest niezbędny jak powietrze do Ĺźycia.

Kończąc swoje przemyślenia, a mając na uwadze, Ĺźe nasi czytelnicy wezmą „Wieść Gminną” do ręki w świątecznym czasie, pozwolę sobie złoĹźyć Im najserdeczniejsze Ĺźyczenia zdrowych, radosnych i rodzinnych Świąt BoĹźego Narodzenia. Dodam do nich słowa naszego wieszcza narodowego - Adama MICKIEWICZA, ktĂłrego 219 urodziny obchodzić będziemy w Wigilię BoĹźego Narodzenia (za rok „okrągłe” 220 urodziny). Oczekiwał od swoich rodakĂłw wewnętrznej przemiany, duchowego odrodzenia, co wyraził w pełnych emocji i retorycznego uniesienia słowach: „Wierzysz, Ĺźe BĂłg zrodził się w betlejemskim żłobie. Lecz biada Ci, jeśli nie zrodził się w tobie”.

Przy pisaniu powyĹźszego tekstu korzystałem z książki „Podstawy retoryki klasycznej” autorstwa Cz. Jaroszyńskiego i P. Jaroszyńskiego wydawnictwa SiĂłstr Loretanek (Warszawa 2002).

A. Pieczonka - SP Wola Rafałowska