Wieść Gmina Chmielnik

Jak to drzewiej bywało…. – podkarpackie tradycje boĹźonarodzeniowe Karol, kl. 4 

U babci było cicho i przytulnie. W kaflowym piecu wesoło buzował ogień. Lubiłem patrzeć na jego płomienie przez uchylone drzwiczki.

Babcia siedziała przy stole i lepiła pierogi. Wokół rozstawione były miseczki z różnorodnymi farszami.

• Babciu, jaka produkcja! – powiedziałem. Babcine ruskie pierogi były najlepsze na świecie!
  Babcia uśmiechnęła się do mnie, bo znała moją słabość do jej wyrobów.
• Ugotuję ci trochę za chwilę, a reszta będzie na jutro, na wigilię. Nie mam juĹź tyle siły, aby wszystko zrobić jednego dnia. Wprawdzie niektĂłrzy lepią pierogi wcześniej i zamraĹźają je, ale ja byłam nauczona, Ĺźe wszystkie wigilijne potrawy przygotowywało się w dzień wigilii. Tak robiła moja mama i moja babcia. Taka tradycja…

Babcia przez chwilę sklejała pierogi w ciszy. Ja też próbowałem trochę nieudolnie ją naśladować.

• Choinkę juĹź ubraliście? – zapytała babcia.
• Tak, oczywiście! – oĹźywiłem się. – Jest piękna. Kolorowa i pachnąca. Zrobiłem tak, jak mi mĂłwiłaś. Zawiesiłem na choince jabłka i orzechy zawinięte w sreberko. Ale…. Nie bardzo pamiętam, dlaczego wieszano je dawniej na choinkach.
• Wiesz, wnusiu, dawniej nie było tyle ozdĂłb. Na wsi panowała bieda, a mimo to ludzie byli szczęśliwi. Na choince wieszało się kolorowe łańcuchy wykonane w bibułki i słomy, jabłka, ktĂłre miały zapewnić zdrowie i urodę, orzechy mające przynieść dobrobyt. Oczywiście, nie mogło zabraknąć gwiazdy i światełek. Pamiętam, jak raz mĂłj tata przyniĂłsł do domu takie maleńkie uchwyty – klamerki, ktĂłre przypięliśmy do gałązek choinki i włoĹźyliśmy do nich takie małe świeczuszki. Trzeba było bardzo uwaĹźać, Ĺźeby drzewko nie zapaliło się od ognia świeczek.
• My zakładamy na czubek choinki taki ozdobny szpic – powiedziałem.
• Gwiazda miała przypominać o tej, ktĂłra prowadziła Trzech KrĂłlĂłw do maleńkiego Jezuska. Tak samo było z dzwoneczkami. One rozgłaszały radosną nowinę narodzenia Dzieciątka.

Babcia zadumała się. Miałem wrażenie, ze w jej oczach pojawiły się łzy.

• Piękne były kiedyś święta… - cichutko szepnęła.
• Opowiesz mi o nich? – zapytałem.
• Wiele razy ci o nich opowiadałam – odpowiedziała.
• Babciu, proszę…
• Cały Adwent ludzie przygotowywali się do świąt. Razem z mamą i rodzeństwem codziennie chodziliśmy na roraty. Nikt nie narzekał, Ĺźe trzeba rano wstać, Ĺźe jest bardzo zimno. Gdy byłam juĹź z starsza pamiętam, Ĺźe podobnie jak teraz po wsi chodził organista i rozdawał ludziom opłatki, ktĂłrymi dzielono się później podczas wigilii.
• Tak, tak! Pamiętam! Pan organista ma taką dużą walizkę, zawsze dostajemy duĹźe opakowanie opłatkĂłw i kilka małych. WśrĂłd tych duĹźych jest czasami jeden kolorowy opłatek.
• Róşowy opłatek przeznaczony jest dla zwierząt. Zawsze po wigilii gospodarz szedł do stajni i tam dawał go zwierzętom. Wierzono, Ĺźe o północy przemawiają one ludzkim głosem. Twoja mama często starała się „podsłuchać” naszą Krasulę, ale nigdy jej się to nie udało.

Babcia przerwała na chwilę swoją opowieść. Dorzuciła drwa pod kuchnię i zajęła się gotowaniem pierogów. Pomagałem jej w tym. Potem usiedliśmy blisko siebie i babcia kontynuowała swoje wspomnienia.

• Kiedy przychodzisz do mnie w wigilijny dzień często mĂłwię ci, Ĺźe będę miała byczka. Dawniej przepowiadano sobie, Ĺźe jeśli pierwszy pojawi się w domu mężczyzna, krowa będzie miała cielątko. Jeśli przyjdzie kobieta – wtedy urodzi się cieliczka. Cały dzień kobiety przygotowywały potrawy wigilijne. Musiało być ich 12 – podobnie jak teraz. Na kuchni pyrkały kapusta z grochem, groch, pamuła z suszek, gotował barszcz biały z grzybami, kompot. Po domu roznosiły się wspaniałe zapachy. Tata jeszcze rano przynosił do izby snop zboĹźa i stawiał w kącie. Na stole rozkładano biały obrus, pod ktĂłrym obowiązkowo musiało znaleźć się sianko. Przypominało ono, Ĺźe Pan Jezus narodził się w stajence na sianku. Dzieci wypatrywały pierwszej gwiazdki. Na wieczerzy gromadziło się wiele osĂłb. Przy stole zawsze pozostawało jedno wolne miejsce dla zbłąkanego wędrowcy. Po wspĂłlnej modlitwie wszyscy dzielili się opłatkiem. To był bardzo wzruszający moment. Tylko łamanie opłatkiem było inne. Teraz kaĹźdy odłamuje sobie kawałeczek opłatka, a kiedyś bezpośrednio ugryzało się go. Czy pamiętasz jak zawsze przy stawianiu na stół kolejnej potrawy podkładamy pod naczynie kawałek opłatka?
• Tak! JeĹźeli opłatek się przyklei wtedy będzie urodzaj na to co jest w tym naczyniu, a jeĹźeli nie przyklei, to będzie nam tego brakowało.
• Cieszę się, Ĺźe pamiętasz. Potrawy jedzono z jednej miski. Nikt nie mĂłgł odłoĹźyć swojej łyĹźki. Wierzono, Ĺźe jeśli ktoś upuści swoją łyĹźkę, nie doczeka przyszłej wigilii. Trzeba było skosztować kaĹźdego dania. Potrawy podawano w określonej kolejności. Przy niektĂłrych wołano róşne zdania. Pamiętam, gdy byłam mała, poszliśmy na wigilię do jednego z wujkĂłw. Gdy na stół podano groch, wujek nagle chwycił go w garść i rzucił z całej siły w oko wołając: „Masz wilczku grochu, nie przychodĹş tego roku!”. Bardzo się wtedy przestraszyłam, ale za chwilę juĹź było wesoło, bo wzajemnie targaliśmy się za włosy, by były mocne i zdrowe, a groch rĂłsł wysoki i zbiory były obfite. Po kolacji wiązało się łyĹźki, aby krowy się nie gziły.
• A grosik znaleziony w pierogu ma przynieść bogactwo! – zawołałem.
• Po wigilii we własnym domu chodziło się jeszcze do sąsiadĂłw i rodziny. DuĹźo się śpiewało. O północy ludzie szli na pasterkę do kościoła. To była bardzo radosna msza. Nikt nie narzekał, Ĺźe jest zmęczony, Ĺźe do kościoła trzeba daleko iść. BoĹźe Narodzenie było duĹźym świętem. Tego dnia jadło się to, co zostało po wigilii. W nocy z BoĹźego Narodzenia na św. Szczepana po wsi chodzili śmieciarze…
• Śmieciarze? Tacy, ktĂłrzy sprzątają ulice? – zapytałem, bo wydawało mi się to bardzo dziwne.

Babcia się roześmiała.

• Wręcz odwrotnie – powiedziała. – To byli chłopcy, ktĂłrzy śmiecili – rozsypywali plowy, sieczkę czy słomę na podwĂłrkach dziewcząt, ktĂłre im się podobały. Z jednej strony dziewczyny narzekały, Ĺźe miały potem duĹźo sprzątania, ale były teĹź zadowolone, bo świadczyło to, Ĺźe podobają się jakiemuś chłopcu. W Szczepana, idąc do kościoła, ludzie zabierali ze sobą owies na poświęcenie. Po mszy obsypywano się nim. Zdarzało się, Ĺźe i ksiądz zostawał obsypany. Widzisz, wnusiu, trochę inaczej świętowano kiedyś, ale ludzie byli szczęśliwsi.
  Dziękuję ci babciu za tę opowieść. Zapamiętam, co mi mówiłaś. A jutro nasza wigilia będzie taka starodawna.
  Babcia z uśmiechem pogłaskała mnie po głowie.

Wykorzystałem opowieści mojej babci.

Karol Ślemp, kl. 4
Szkoła Podstawowa im. Stefana kard. Wyszyńskiego w Woli Rafałowskiej