To tytuł projektu realizowanego przez Stowarzyszenie dzięki dotacji w kwocie 5000 zł z Podkarpackich Inicjatyw Lokalnych. Pomysł napisania i realizacji takiego projektu dojrzewał w nas od 2012r. kiedy to w 3 książce „Z mojej małej Ojczyzny – historia wsi życiem ludzi pisana” zamieściliśmy historię Rozalii Sochy opracowaną przez kolegę Jana Niepokoja. W 2015 r. w kolejnej książce z tej serii pojawiła się opowieść o państwu Honoracie i Stanisławie Szydełko, którzy podczas okupacji ukrywali u siebie małego żydowskiego chłopca o imieniu Icek. W 2018 r. podczas wycieczki Stowarzyszenia do Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, gdzie Rozalia Socha ma swoją tabliczkę na Ścianie Pamięci oraz na placu przed Muzeum, zapadła decyzja, że musimy coś zrobić, aby należycie upamiętnić naszą rodaczkę również w naszej wsi.

Projekt „Pamięć nie umiera” miał na celu: upamiętnienie mieszkanki Woli rozstrzelanej w 1942 r. za przechowywanie Żydów poprzez wykonanie na cmentarzu nagrobka, zapoznanie społeczności lokalnej z tą tematyką dzięki wydaniu broszury, umożliwienie mieszkańcom zwiedzenia obozu w Oświęcimiu, a młodzieży szkolnej Muzeum w Markowej. Wszystkie cele zostały osiągnięte, plan został wykonany z nawiązką. Już w maju powstał nagrobek z tablicą pamiątkową w miejscu pochówku Rozalii, prawie w całości sfinansowany z dotacji. W lipcu 30 osobowa grupa mieszkańców Woli Rafałowskiej zwiedziła obóz zagłady Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, a we wrześniu Muzeum im. Rodziny Ulmów odwiedziły dzieci ze Szkoły Podstawowej im. Stefana kar. Wyszyńskiego. Z dotacji sfinansowano usługę przewodników oraz dopłacono do autokarów.

Najwięcej czasu zajęło opracowanie broszury. W pierwszym naszym zamyśle miały to być zebrane informacje z poprzednich książek, ale dotarliśmy do rodzin osób, z terenu gminy Chmielnik, które mają tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Wykorzystaliśmy informacje, dokumenty i zdjęcia przekazane przez p. Tadeusza Tereszkiewicza, p. Krystynę Walas, p. Stefana Szydełko i innych, oraz udostępnione przez p. Kamila Koperę z Muzeum im. Rodziny Ulmów w Markowej. Pan Kamil jako specjalista do spraw badań i dokumentacji wsparł nas również merytorycznie. Broszura została przygotowana przez członków Stowarzyszenia społecznie, a wydana dzięki pomocy i ofiarności miejscowych przedsiębiorców. Trafi ona do bibliotek szkolnych i publicznych na terenie gminy oraz do 17 wytypowanych uczelni wyższych w Polsce oraz Uniwersytetu Rzeszowskiego.

W broszurze „Z mojej małej Ojczyzny – Pamięć nie umiera” jest mowa o ludziach niezwykłych, ludziach, którzy narażając życie własne i rodziny wyciągali pomocną dłoń do potrzebujących, udzielali im schronienia. Możemy tu przeczytać o Rozalii Socha, która została rozstrzelana za ukrywanie 7-10 Żydów; o państwu Honoracie i Stanisławie Szydełko, którzy przygarnęli małego żydowskiego chłopca o imieniu Icek oraz ukrywali ich sąsiada Michała Czarnotę; o Marku Szydełko, który pomagał 3 osobowej rodzinie. Są tutaj opisane historie rodzin odznaczonych medalem „Sprawiedliwych wśród narodów świata”: Rodziny Tereszkiewiczów – Jana, Józefy i Władysławy z Chmielnika za ukrywanie rodziny żydowskiej – Rozy Scheinbach z córkami Janiną i Iną oraz rodziny p. Zofii Czarnota z Błędowej Tyczyńskiej, która udzieliła schronienia 6 osobowej rodzinie Hanny Kestern, później Stein.

Zdajemy sobie sprawę, że w tym wydaniu upamiętnionych zostało tylko kilka osób, a jesteśmy pewni, że godnych tego jest więcej. Dlatego, aby nie umarła pamięć o innych prosimy o przekazywanie historii naszych wspólnych przodków, odszukanie dokumentów, udzielenie informacji i kontakt z zespołem redakcyjnym. Składamy gorące podziękowania wszystkim osobom, które w jakikolwiek sposób przyczyniły się do powstania tej książki:

• Rodzinom bohaterów za udostępnienie materiałów;
• Dyrekcji i pracownikom Muzeum im. Rodziny Ulmów w Markowej za konsultację merytoryczną oraz udostępnienie materiałów;
• Prezesom firm: REWA panu Zbigniewowi Czarnocie oraz SZIK panu Henrykowi Szydełko za współfinansowanie wydania broszury;

Broszura „Z mojej małej Ojczyzny – Pamięć nie umiera” jest wydana w ramach projektu Podkarpackie Inicjatywy Lokalne 2018 - 2019”

Gorąco zachęcam do zapoznania się z treścią tej ciekawej publikacji.

Podsumowanie projektu odbyło się 20 października, rozpoczęło się Mszą Św. w Kościele Parafialnym pw. Św. Trójcy, w Woli Rafałowskiej. Ksiądz proboszcz Jerzy Rusin pięknie wprowadził zebranych w temat, przywitał przybyłych gości oraz mieszkańców. Swoją obecnością zaszczycili nas: Wojewoda Podkarpacki, pani Ewa Leniart, Dyrektor Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej pani Anna Stróż-Pawłowska, władze Gminy na czele z Wójtem, panem Krzysztofem Gradem, przedstawiciele instytucji i szkół z terenu gminy oraz przedstawiciele rodzin pomagających Żydom, opisanych w naszej broszurce. Po mszy wszyscy w procesji udali się na cmentarz do nagrobka Rozalii Sochy. Pan Jan Niepokój przestawił zgromadzonym sylwetkę naszej bohaterki, następnie została odsłonięta tablica pamiątkowa. Dokonali tego pani Wojewoda, pani Dyrektor Muzeum z Markowej oraz pan Wójt. Ksiądz proboszcz po krótkiej modlitwie poświecił nagrobek wraz z tablicą pamiątkową. Delegacje złożyły kwiaty i znicze. Podczas okolicznościowych przemówień podkreślano jak ważne jest pamiętanie o lokalnej historii i przekazywaniu jej następnym pokoleniom. Miłe słowa popłynęły również w naszym kierunku jako sprawców tego wydarzenia. Po ceremonii na cmentarzu zaproszeni goście oraz członkowie Stowarzyszenia udali się do Izby Tradycji na dalszą część uroczystości, czyli podsumowanie projektu, którego dokonała Prezes Stowarzyszenia Danuta Szajna.

Prezes Stowarzyszenia Danuta Szajna